กระบวนการพัฒนา

กระบวนการพัฒนาหลักสูตร

               วิชัย วงษ์ใหญ่  (2533:19  อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:45) ได้เสนอกระบวนการพัฒนาหลักสูตรไว้ 3 ระบบ โดยเริ่มต้นจากระบบการร่างหลักสูตร ระบบการนำหลักสูตรไปใช้ และระบบการประเมินหลักสูตร ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้

1. ระบบการร่างหลักสูตร ประกอบด้วย การกำหนดหลักสูตร โดยดูความสอดคล้องกับเนื้อหาวิชา สภาพสังคม เศรษฐกิจ แลพการเมือง หลังจากนั้นเริ่มกำหนดรูปแบบหลักสูตร ได้แก่ การกำหนดหลักการโครงสร้างองค์ประกอบหลักสูตร วัตถุประสงค์ เนื้อหา ประสบการณ์การเรียนและการเมินผลหลังจากนั้นดำเนินการตรวจสอบคุณภาพหลักสูตรโดยผ่านผู้เชี่ยวชาญ หรือการสัมมนา และมีการทดลองนำร่อง พร้อมทั้งรวบรวมผลการวิจัยและปรับแก้หลักสูตรก่อนนำไปใช้

2. ระบบการใช้หลักสูตร ประกอบด้วย การขออนุมัติหลักสูตรจากหน่วยงานหรือกระทรวงดำเนินการวางแผนการใช้หลักสูตร โดยเริ่มจากการประชาสัมพันธ์หลักสูตร การเตรียมความพร้อมของบุคลากร จัดงบประมาณและวัสดุหลักสูตร บริการสนับสนุนจัดเตรียมอาคารสถานที่ ระบบบริหารและจัดการฝึกอบรมเชิงปฏิบัติการ และติดตามผลการใช้หลักสูตร หลังจากนั้นเข้าสู่ระบบการบริหารหลักสูตร โดยการดำเนินการตามแผนกิจกรรมการเรียนการสอนแผนการสอน คู่มือการสอน คู่มือการเรียน เตรียมความพร้อมของผู้สอน ความพร้อมของผู้เรียนและการประเมินผลการเรียน

3. ระบบการประเมินผล ประกอบด้วย การวางแผนการประเมินผลการใช้หลักสูตร ทั้งการประเมินย่อย การประเมินรวบยอด การประเมินระบบหลักสูตร ระบบการบริหารและสัมฤทธิ์ของผู้เรียน หลังจากนั้นเก็บรวบรวมข้อมูล วิเคราะห์ข้อมูลและรายงานข้อมูลตามลำดับ                    (วิชัย วงษ์ใหญ่  2533:19  อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:45)

มณฑิชา ชนะสิทธิ์ (2539:17  อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:46) ได้กล่าวถึงกระบวนการหรือขั้นตอนการพัฒนาหลักสูตร ดังนี้

1.      การสร้างหลักสูตร

1.1   การศึกษาข้อมูลพื้นฐาน

1.2   การกำหนดจุดมุ่งหมาย

1.3   การกำหนดเนื้อหาสาระ

1.4   การกำหนดประสบการณ์การเรียนรู้

1.5   การกำหนดวิธีการวัดผลและประเมินผล

2.    การนำหลักสูตรไปใช้

3.    การประเมินผลหลักสูตร

4.    การปรับปรุงแก้ไขหลักสูตร (มณฑิชา ชนะสิทธิ์ 2539:17  อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:46)

ธำรง บังศรี (2542:152  อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:46) ได้กล่าวถึงกระบวนการพัฒนาหลักสูตร ดังนี้

ขั้นที่ 1 การวิเคราะห์ข้อมูลพื้นฐาน

ขั้นที่ 2 การกำหนดจุดมุ่งหมายของหลักสูตร

ขั้นที่ 3 การกำหนดรูปแบบและโครงสร้างของหลักสูตร

ขั้นที่ 4 การกำหนดจุดประสงค์ของวิชา

ขั้นที่ 5 การเลือกเนื้อหา

ขั้นที่ 6 การกำหนดจุดประสงค์การเรียนรู้

ขั้นที่ 7 การกำหนดประสบการณ์การเรียนรู้

ขั้นที่ 8 การกำหนดยุทธศาสตร์การเรียนการสอน

ขั้นที่ 9 การประเมินผลการเรียนรู้

ขั้นที่ 10 การจัดทำวัสดุหลักสูตรและสื่อการเรียนการสอน

(ธำรง บังศรี 2542:152  อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:46)

ทาบา (Taba, 1962:12  อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:47) ได้กล่าวถึงขั้นตอนการพัฒนาหลักสูตรไว้ 7 ขั้น คือ

1.      การวินิจฉัยความต้องการและความจำเป็นของสังคม

2.      การกำหนดจุดมุ่งหมาย

3.      การเลือกเนื้อหาสาระ

4.      การจัดเนื้อหาสาระ

5.      การเลือกประสบการณ์การเรียนรู้

6.      การจัดประสบการณ์การเรียนรู้

7.      การกำหนดวิธีการแระเมินผล (Taba, 1962:12  อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:47)

เซเลอร์และอเล็กซานเดอร์ (Saylor and Alexander, 1974:27 อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:47) ได้กล่าวถึงกระบวนการพัฒนาหลักสูตร ดังนี้

1.      การศึกษาตัวแปรต่างๆ จากภายนอก

2.      การกำหนดจุดมุ่งหมายและวัตถุประสงค์

3.      การออกแบบหลักสูตร

4.      การนำหลักสูตรไปใช้

5.     การประเมินผลหลักสูตร (Saylor and Alexander, 1974:27 อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:47)

เซเลอร์ อเล็กซานเดอร์และเลวิส (Saylor  Alexander and Lewis, 1981:30  อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:47-48) ได้เสนอแนวคิดเกี่ยวกับขั้นตอนการพัฒนาหลักสูตร ดังนี้

1. การศึกษาตัวแปรต่างๆ จากภายนอก ได้แก่ ภูมิหลังของนักเรียน สังคม รรมชาติของการเรียนรู้ แผนการศึกษาแห่งชาติ ทรัพยากร และความสะดวกสบายในการพัฒนาหลักสูตรและคำแนะนำจากผู้ประกอบอาชีพ

2. การกำหนดความมุ่งหมายและวัตถุประสงค์ เพื่อการออกแบบหลักสูตร โดยนักวางแผนหลักสูตร และใช้ข้อมูลทางการเมืองและสังคมเป็นพื้นฐานในการตัดสินใจ การออกแบบหลักสูตร

3. การนำหลักสูตรไปใช้ โดยครูเป็นผู้พิจารณาความเหมาะสมของการสอน การวางแผนหลักสูตร รวมถึงการแนะนำแหล่งของสื่อการเรียนรู้โดยให้มีความยืดยุ่นและมีอิสระแก่ครูและนักเรียน

4. การประเมินผลหลักสูตร ทำโดยครูเป้นผู้พิจารณาขั้นตอนการประเมิน เพื่อตรวจสอบความก้าวหน้าของนักเรียน โดยวางแผนหลักสูตรร่วมกันพิจารณาขั้นตอน การประเมินผลหลักสุตรซึ่งข้อมูลที่ได้จากการแระเมินผลจะใช้เป็นพื้นฐานประกอบการตัดสินใจ เพื่อวางแผนในอนาคตต่อไป (Saylor  Alexander and Lewis, 1981:30  อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:47-48)

วิชัย ประสิทธิ์เวชช์ (2542:99 อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:53) กล่าวถึงการจัดเนื้อหาสาระไว้ว่า การจัดเนื้อหาสาระมีหลายวิธี แต่ละวิธีควรเหมาะสมกับะรรมชาติของวิชาที่แตกต่างกันจึงต้องใช้การจัดหลายวิธีผสมผสานกันตามธรรมชาติของวิชา มี 3 ประการ ดังนี้

1.      จัดลำดับเนื้อหาสาระโดยยึดหลักการทางตรรกะและจิตวิทยา

1.1   เนื้อหาจากง่ายไปหายาก (The simple-to-complex approach)

1.2   ความจำเป็นที่ต้องเรียนก่อนหลัง (The pre-requisite learning approach)

1.3   ลำดับการเวลาหรือเหตุการณ์ (The chronological approach)

1.4   ตามหัวข้อหรือเป็นเรื่องอิสระ (The thematic approach)

1.5   ลำดับจากส่วนย่อยไปสู่ส่วนรวม (The part-to-whole approach  )

1.6   ลำดับจากส่วนรวมไปสู่ส่วนย่อย (The whole-to-part approach)

2.     จัดเนื้อหาสาระให้มีความต่อเนื่อง เพื่อให้เอื้อเฟื้อต่อการสะสมความรู้ให้เกิดความมั่นคงและเพียงพอสำหรับการเรียนรู้ต่อไป

3.     จัดเนื้อหาสาระให้ความสัมพันธ์กัน เพื่อให้เกิดการบูรณาการและการถ่ายโยงความรู้เป็นความสัมพันธ์ระหว่างวิชา

4.      จัดเตรียมรายละเอียดของการจัดเนื้อหาสาระในแต่ละรูปแบบ

5.      ระบุแนวทางในการนำเอาหลักสูตรนั้นๆ ไปสู่การปฏิบัติ

6.      กำหนดวิธีการเรียนการสอนและแหล่งวิชาการ

7.      กำหนดวิธีการวัดและประเมินผล

การวางแผนหลักสูตรหรือแผนประสบการณ์ (planning) นั้น มีวิธีดำเนินงานไว้ 3 ขั้นตอน คือ ขั้นการออกแบบหลักสูตร ขั้นการตรวจสอบคุณภาพและขั้นการปรับปรุงหลักสูตรก่อนการนำไปใช้ในการออกแบบหลักสูตรนั้นจะประกอบด้วย การกำหนดจุดมุ่งหมายของหลักสูตร การคัดเลือกและจัดเนื้อหา การกำหนดกิจกรรมและการกำหนดวิธีการประเมินผล (วิชัย ประสิทธิ์เวชช์, 2542:99 อ้างอิงใน ฆนัท ธาตุทอง,  2550:53)

   ในการใช้หลักสูตร คือ การนำหลักสูตรไปสู่การปฏิบัตินั้น จำเป้นต้องเตรียมการพัฒนาบุคคลากร เอกสาร และสื่อประเภทต่างๆ สร้างความเข้าใจแก่บุคคลากรที่เกี่ยวข้องในแนวทางที่กำหนดขึ้นมาใหม่ ฝึกอบรมให้เกิดทักษะในการใช้หลักสูตร หรือวิธีการใหม่ๆ สร้างหรือเตรียมความพร้อมให้แก่ผู้เรียน เตรียมการนิเทศภายในและปฏิบัติตามแผนที่กำหนด (ฆนัท ธาตุทอง,  2550:55)

               สันต์ ธรรมบำรุง (2527:133 อ้างในถึง ฆนัท ธาตุทอง,  2550:55) ได้กล่าวว่า การนำหลักสูตรไปใช้เป็นแนวทางที่จะนำหลักสูตรซึ่งเปรียบเสมือนภาคทฤษฎีไปสู่การปฏิบัติจะให้ได้ผลและมีประสิทธิภาพนั้น บุคคลที่สำคัญ ได้แก่ ผู้บริหารโรงเรียน และครูผู้สอน จะต้องศึกษาเข้าใจหลักสูตรอย่างถ่องแท้ ต้องรู้จักวิธีการขยายหลักสูตรมาสู้ชั้นเรียน  (สันต์ ธรรมบำรุง, 2527:133 อ้างในถึง ฆนัท ธาตุทอง,  2550:55)

               การพัฒนาหลักสูตร หมายถึง การปรับหรุงเปลี่ยนแปลงหลักสูตรที่มีอยู่แล้วให้ดียิ่งขึ้น หรือสร้างหลักสูตรขึ้นมาใหม่ ให้เหมาะสมสอดคล้องกับความต้องการของสภาพสังคมที่เปลี่ยนแปลงไปและสนองความต้องการของผู้เรียน การพัมนาหลักสูตรระดับชาติ เป็นการพัฒนาหลักสูตรในลักษณะกว้างๆ โดยยึดถือแผนการปฏิบัติของชาติ เพื่อให้ผู้ใช้ในระดับต่างๆ นำไปขยายหรือปรับเป็นแนวทางในการพัฒนาหลักสูตร สำหรับการพัฒนาหลักสูตรระดับท้องถิ่น หมายถึง ระดับเขตพื้นที่การศึกษาและสถานศึกษา จะเป็นการนำหลักสูตรระดับชาติมาปรับเปลี่ยนเนื้อหาสาระให้มีความสอดคล้องกับท้องถิ่น ส่วนการพัฒนาหลักสูตรระดับชั้นเรียนเป้นการพัฒนาหลักสูตรโดยสถานศึกษา กลุ่มสาระการเรียนรู้ต่างๆ เป็นการปรับขยายและปรับให้มีความสอดคล้องในการจัดการศึกษาของสถานศึกษา โดยการพัฒนาหลักสูตรระดับชั้นเรียน เป็นการพัฒนาที่เน้นความต้องการและความถนัด ความสนใจของผู้เรียน ซึ่งเป็นการปรับจุดประสงค์ เนื้อหาวิชา และกิจกรรมการเรียนการสอนโดยครูผู้สอน จากแนวคิดของนักการศึกษาเกี่ยวกับการพัฒนาหลักสูตรพบว่า เป็นกระบวนการทำงานที่เป็นระบบเป็นวงจรเชื่อมโยงกันในมิติต่างๆ นักพัฒนาหลักสูตรต้องดำเนินการให้มิติต่างๆ เป็นไปอย่างราบรื่นและมีประสิทธิภาพ

               การจัดทำหรือหลักการพัฒนาหลักสูตรนั้น มีสิ่งที่ต้องปฏิบัติและพิจารณาที่สำคัญ คือ การกำหนดเป้าหมายเบื้องต้นของหลักสูตรที่จัดทำนั้นให้ชัดเจนว่ามีเป้าหมายเพื่ออะไร ทั้งโดยส่วนรวมและส่วนย่อยของหลักสูตร หลังจากนั้นจึงเลือกเนื้อหากิจกรรมการเรียนการสอน วิธีการประเมิน และกำหนดรูปแบบในการนำหลักสูตรไปใช้ในโรงเรียน ซึ่งการดำเนินการจะต้องเป็นไปอย่างต่อเนื่อง จึงจะทำให้การพัฒนาหลักสูตรดำเนินไปอย่างครบถ้วนและเกิดผลดี นั่นคือ ได้หลักสูตรที่มีประสิทธิภาพนั่นเอง

               สำหรับกระบวนการพัฒนาหลักสูตรแบบ SPIE Model เป็นการผสมผสาน บูรณาการองค์ประกอบที่สำคัญและสอดคล้องกัน เมื่อนำไปปฏิบัติจริงในสภาพแวดล้อมและข้อจำกัดของโรงเรียน โดยการพัฒนาหลักสูตรระดับสถานศึกษานั้น จะทำให้การจัดการศึกษาสอดคล้องกับปัญหาและความเปลี่ยนแปลงของสังคม ความเจริญก้าวหน้าของวิชาการและเทคโนโลยี ตลอดจนสอดคล้องกับความต้องการของชุมชนและความต้องการของผู้เรียนด้วย (ฆนัท ธาตุทอง,  2550:59)

บรรณานุกรม

ฆนัท ธาตุทอง.  (2550).  การพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น.

       นครปฐม: เพชรเกษมการพิมพ์.